حسابداری پیمانکاری یکی از مهمترین جنبه های مدیریت در پروژه های پیمانکاری می باشد. در شرکت هایی که در پیمانکاری فعالیت می نمایند، حضور یک تیم حسابداری پیمانکاری که به خوبی جریان مالی به داخل و خارج شرکت را ردیابی می نمایند، برای اطمینان از شفافیت و سودآوری بسیار لازم می باشد.
حسابداران در صنعت پیمانکاری ، و هنگام مواجه با پروژه های پیمانکاری با چالش های بسیاری روبرو می شوند. در این مقاله نیز قصد داریم تعریف حسابداری پیمانکاری قوانین حسابداری پیمانکاری و مسائل حسابداری پیمانکاری را بررسی کنیم. مواردی که در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرند:
حسابداری پیمانکاری چیست؟
حسابداری چیست ؟
در حسابداری پیمانکاری چه چیزهایی را باید بدانیم؟
اصول یادگیری حسابداری پیمانکاری چیست ؟
شرکت پیمانکاری چیست ؟
روش درصد پیشرفت کار در حسابداری پیمانکاری چیست؟
تفاوت های اساسی بین حسابداری پیمانکاری و حسابداری مالی
مسائل مربوط به حسابداری پیمانکاری
روش های مختلف حسابداری پیمانکاری
حسابداری پیمانکاری نوعی از حسابداری پروژه می باشد. حسابداری پیمانکاری، حسابداری پروژه ای می باشد که در این پروژه، هزینه های به قرارداد خاصی اختصاص دارند. بدین معنا که پیمانکار، برای پروژه خاصی که می خواهد برعهده بگیرد، نوع خاصی از حسابداری را لازم دارد. این نوع حسابداری که به تخمین هزینه های پروژه، هزینه های انجام پروژه و .. می پردازد را حسابداری پیمانکاری می نامند.
به طور معمول برای هر پروژه ساخت و ساز، یک پرونده جدا در سیستم حسابداری پیمانکاری تنظیم می گردد، هزینه ها با کد گذاری هزینه ها با شماره پروژه که شماره ای منحصر به فرد است به عنوان هزینه های انجام شده به پروژه اختصاص می یابند.
این هزینه ها در درجه اول، هزینه های مربوط به مواد و نیروی کار می باشند، هزینه های اضافی شامل مواردی مانند مشاوره و سایر مواردی غیرمترقبه که در پروژه پیش می آید می باشد. تعدادی از هزینه های غیرمستقیم نیز برای پروژه های عمرانی از جمله هزینه های نظارت، اجاره تجهیزات، هزینه های پشتیبانی و بیمه می باشند. در برخی از پروژه ها علاوه بر هزینه های ذکر شده ، مبلغی هم به عنوان هزینه های اداری در حسابداری پیمانکاری درج می شود.
در ابتدا مبلغی به عنوان هزینه های پروژه تخمین زده می شود و قرارداد براساس آن مبلغ منعقد می گردد، البته تمامی متخصصین این امر می دانند که امکان تعیین دقیق هزینه اتمام پروژه امکان پذیر نمی باشد. همینطور سود یک پروژه نیز غیرقابل پیش بینی دقیق می باشد و پیمانکاران می دانند که تمام درآمد پروژه و سود آن تنها در صورتی که پروژه به اتمام رسیده باشد قابل محاسبه به صورت دقیق می باشد.
به طور معمول تخمین هزینه و سود پروژه براساس درصد تکمیل پروژه انجام می گیرد. یعنی پیمانکار درصد تکمیل را محاسبه نموده و سود و زیان آن را برای تخمین کل پروژه اعمال می نماید. این رویکرد به پیمانکاران این امکان را می دهد که درآمد و سود را در فواصل منظم در مدت یک پروژه تشخیص دهند.در مواقعی که مبلغ چک ارائه شده در یک پروژه پیمانکاری بیشتر از هزینه ای است که پیمانکار محتمل شده است ، اختلاف به عنوان بدهی پیمانکار درج شده تا زمانی که هزینه های پروژه به مبلغ چک برسند.
سیستم اطلاعات نرم افزار حسابداری پیمانکاری تخت وب در شرکتهای پیمانکاری به عنوان مهمترین زیر مجموعه این سیستم، اطلاعات مالی گوناگونی را در اختیار استفاده کنندگان این نوع اطلاعات، به ویژه مدیران هر سازمان قرار میدهد. اطلاعات حسابداری باید ویژگیهای خاصی داشته باشد تا در فرآیند تصمیم گیری مورد استفاده قرار گیرد.
ویژگیهای کیفی این گونه اطلاعات نظیر مربوط بودن و قابلیت اتکاء از جمله خصوصیاتی است که بر میزان بکار گیری اطلاعات بهموقع و بهنگام موثر است. سیستم پیمانکاری به عنوان یکی از ماژولهای یک سیستم حسابداری به صورت مستقل عملیات مربوط به پروژهها و قراردادها را به صورت مستقل از دید پیمانکار پیش میبرد.
حسابداری پیمانکاری بر اساس قرارداد بین کارفرما و پیمانکار انجام میشود. نوع قرارداد شیوه محاسبه امور مالی را هم میتواند مشخص کند. فعالیتهای پیمانکاری در بازه زمانی مشخص و با هزینههای قابل پیش بینی انجام میشود. اما در طول زمان امکان تغییر قیمتها و نوسانات وجود دارد. بنابراین حسابداری پیمانکاری باید بتواند به این تغییرات هم پاسخگو باشد. روشهای محاسبه حسابداری پیمانکاری به همین دلیل به وجود آمدهاند. حسابدار پیمانکاری وظیفه دارد تا هزینههای مستقیم، غیرمستقیم و نامرتبط را دسته بندی و گزارش کند.
هزینههایی مانند دستمزد، خرید مواد اولیه، بیمه کارگران و… به عنوان هزینه مستقیم شناخته میشود. مخارج زیادی هم میتواند در دسته هزینههای غیر مستقیم قرار بگیرد. هزینه تامین نور و روشنایی، ایجاد سرما و گرمای مناسب در محیط، پاداش کارگران، خرید وسایل اداری و... را میتوان به عنوان هزینه غیرمستقیم معرفی کرد.
علاوه بر آن در حسابداری پیمانکاری بیمه هم باید در نظر گرفته شود. در یک پروژه پیمانکاری، استفاده از انواع بیمه رایج است. بنابراین حسابدار باید بتواند مراحل تشکیل پرونده بیمه پیمانکاری را انجام دهد. حسابداری پیمانکاری باید بتوانند پاسخگوی نیاز کارفرما و پیمانکار باشد. پیمانکار هزینههای خود را با در نظر گرفتن حجم و طول زمانی پروژه محاسبه میکند.
همانطور که می دانید حسابداری در واقع فرایند ثبت منظم و دقیق مواد مالی، انجام محاسبات مربوط به آن و ارتباط اطلاعات مالی و ارائه گزارش می باشد. می توان گفت که ورودی ها، به عنوان قلب حسابداری محسوب می شوند.ورودی های حسابداری به بدهی ها و بستانکاری ها تقسیم شده که هرکدام باید به طور دقیق ثبت گردند. حسابداران با سه صورت مالی مواجه هستند، که این سه صورت مالی شامل صورت درآمد، ترازنامه و صورت جریان پول می گردد.
حسابداری برای دو گروه اطلاعات شاید متفاوتی را فراهم می نماید. اولین گروه کاربران داخلی هستند که به طور معمول مدیران شرکت می باشند از اطلاعاتی که از حسابداری می گیرند می توانند تصمیمات مهمی در رابطه با شرکت اتخاذ نمایند. کاربران خارجی از نظر حسابداری، سرمایه گذاران موجود یا بالقوه ، طلبکاران، تحلیلگران، مقامات نظارتی و عموم مردم هستند. اینگونه از افراد از اطلاعات حسابداری برای تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری، یا عدم سرمایه گذاری و در مورد تخلفات مالی صورت گرفته استفاده می نمایند.
حسابداری پیمانکاری هر چند در موارد بسیاری مشابه حسابداری مالی می باشد، اما با آن تفاوت هایی نیز دارد. یک تجارت مانند رستوران، یا فروشگاه از اصول حسابداری به طور معمول استفاده می نماید.این مدل حسابداری برای مکان ها و شرکت هایی که کار فروش انواع محصولات را انجام می دهند بسیار مناسب می باشد. در این نوع تجارت ها، هزینه هر کالایی که فروخته می شود محاسبه شده، و کار حسابداری آن نسبتا روتین می باشد.
در مقابل در کسب و کار پیمانکاری، تنوع کاری بسیار بالا می باشد. پیمانکار با هر پروژه ، موارد جدید کاری خواهد داشت. بنابراین باید هزینه های متفاوتی را کنترل نمایند. این هزینه ها می تواند هزینه سفر ، هزینه حمل و نقل تجهیزات، تحویل مواد ساختمانی به محل کار، حتی تمیز نمودن محل کار پس از اتمام کار باشد. به عبارتی دیگر، در شغل حسابداری پیمانکاری، شاید حسابداران محل کار ثابتی نداشته باشند و به همراه هر پروژه به محل پروژه جدید نقل مکان نمایند.
اگر شما علاقمند به حسابداری پیمانکاری هستید باید به شما بگوییم که یک حسابدار که در این نوع از حسابداری مشغول به کار می شود باید در مورد موارد مختلف بجز اصول حسابداری اطلاعات کافی داشته باشد. شما باید مواردی را بیاموزید که بتوانید سود پیمان ها و قراردادهای پیمانکاری را شناسایی نموده و محاسبه کنید.
در ضمن باید با انواع ضمانت های بانکی آشنا شوید. همچنین بهتر از یک نرم افزار حسابداری رایگان در حسابداری پیمانکاری در مورد موضوعاتی همچون مفاهیم مهندسی آشنا باشد و بتواند مراحل اجرای طرح را ارزیابی نموده و به ثبت مخارج و هزینه ها و عملیات مالی مربوط به پروژه بپردازد. همچنین حسابداران در این تخصص می توانند درآمد و هزینه های مربوط به پروژه های بلند مدت را محاسبه نمایند.
البته تهیه صورت های مالی و تخصص در گزارش دهی به مدیران و افشای مناسب اطلاعات از دیگر کارهای حسابداری پیمانکاری می باشد. در حسابداری پیمانکاری، حسابداران با قوانین مربوط به مالیات بیمه پرسنل و بیمه های مرتبط با پروژه نیز آشنا هستند. همچنین در پیمانکاری نیز همچون دیگر مشاغلی که کارکنانی دارند و باید به آن ها حقوق بپردازند، حسابداران در این نوع از حسابداری هم در مورد قانون کار ، منابع درآمد، مسائل مربوط به قراردادهای کارفرما و کارمند و .. تخصص دارند.
در عملیات پیمانکاری، سه رکن اساسی وجود دارد، اولین رکن در این عملیات، کارفرما می باشد. کارفرما می تواند شخص حقیقی باشد یا شخص حقوقی، او فردی است که عملیاتی را که مد نظر دارد به طور دقیق برای پیمانکار شرح داده و انجام این عملیات را به پیمانکار واگذار می کند.
کارفرمایان به طور معمول یا خودشان به عملیات نظارت کرده یا از افرادی به عنوان مهندسان مشاور برای نظارت بر عملیات پیمانکاری کمک می گیرند. پیمانکار هم از دیگر ارکان عملیات پیمانکاری می باشد. پیمانکار نیز همانند کارفرما می تواند شخص حقیقی باشد یا شخص حقوقی. پیمانکار کسی است که کار را از کارفرما گرفته و تعهد می دهد که اجرای آن را در مدت معینی برعهده بگیرد.
قرارداد مهمترین اصل در این کار می باشد، طی قرارداد کارفرما خواسته های خود را به پیمانکار بیان نموده و در عوض پیمانکار متعهد می شود که کار را تا انتها انجام دهد. در طی قرارداد، تعهدات طرفین و مبلغ ، قوانین مربوط به فسخ و خاتمه کار ذکر می گردد.
در شرکتهای پیمانکاری برای اجرای پروژهها و تامین مصالح مورد نیاز پروژهها، کارگاههایی را متناسب با کارکرد آنها در مناطق مختلف جغرافیایی راه اندازی می کنند. به عبارتی دیگر کارگاه، محل یا محلهایی است که عملیات موضوع پیمان درآن اجرا میشود یا به منظور اجرای پیمان، با اجازه کارفرما از آن استفاده میکنند.
کارگاهها یا کارخانههای تولیدی خارج از محلها و زمینهای تحویلی کارفرما، که به منظور ساخت تجهیزات یا قطعاتی که در کار نصب خواهد شد و مورد استفاده قرار میگیرد، جزو کارگاه به شمار نمیآید. پیمانکار دارای یک دفتر مرکزی است که عموماً در تهران یا در مرکز استان واقع است بعد از امضاء قرارداد معمولاً کارگاه جداگانهای در محل اجرای هر طرح احداث میگردد دورهای که هزینههای مربوط به یک قرارداد شناسایی میشود با امضاء قراداد آغاز و تا تکمیل آن پایان مییابد.
هزینههای قبل از انعقاد قرارداد در صورتی که قابل تشخیص و شناسایی با سند به حساب پیمان انتقال مییابد در غیر این صورت جزو هزینههای دوره وقوع محسوب خواهد شد مخارج دوره اجرای طرح بعد از تنظیم قرارداد صرفاً به وسیله دفتر مرکزی و بعد از آن توسط دفتر مرکزی و کارگاهی پرداخت میشود.
نرم افزار حسابداری پیمانکاری سپیدار سیستم با قابلیتهای ویژه و کاربردی (بر اساس آخرین نسخه ارائهشده) :
طبق استاندارد حسابداری شماره ۹ شرکتهای پیمانکاری را ملزم به شناسایی درآمد پیمانکاری بلند مدت به روش درصد پیشرفت کار (هزینه به هزینه) میکند. در این روش پیمانکار باید هزینههای کل پروژه را برآورد کرده و بر مبنای آن و متناسب با هزینههای واقعی تحقق یافته درآمد هر دوره مالی را شناسایی کند.
نتایج حاصل از محاسبات یادشده همیشه با صورت وضعیتهای ارسالی و تایید شده توسط کارفرمایان متفاوت است و اختلاف موجود بین صورت وضعیتهای تایید شده و درآمد شناسایی شده به روش هزینه به هزینه در ترازنامه تحت عنوان مبلغ قابل بازیافت پیمانها و یا مازاد کار گواهی شده درج میشود.
نکته قابل تامل به لحاظ مالیاتی این است که وقتی درآمد بر مبنای هزینههای تحقق یافته شناسایی و ثبت میشود اگر هزینهای توسط ممیزان مالیاتی برگشت داده شود (یا غیرقابل قبول شناخته شود) تکلیف درآمد متناظر آن چه میشود. برای اینکه موضوع روشن تر شود مثالی به شرح زیر آورده شده است:
شرکت A ابتدای سال ۱۳۸۹ قراردادی بلند مدت به مبلغ ۵۰۰۰ میلیون ریال با کارفرمای خود منعقد میکند. در پایان سال ۱۳۸۹ برآوردهای انجام شده نشان میدهد که کل هزینه طرح ۴۵۰۰ میلیون ریال است و در واقع شرکت از محل قرارداد یادشده ۵۰۰ میلیون ریال سود برآوردی کسب خواهد کرد. در سال ۱۳۸۹ شرکت از بابت اجرای این قرارداد، ۴۰۰ میلیون ریال هزینه شناسایی و در دفاتر خود ثبت کرده است؛ بنابراین درآمدی که شرکت در سال ۱۳۸۹ در دفاتر شناسایی و ثبت میکند به شرح زیر است:
درآمد شناسایی شده برای سال ۸۹
۴۴۴ = ۵۰۰۰ * (۴۵۰۰ / ۴۰۰)
سود شناسایی شده در سال هشتاد و نه : ۴۴ = ۴۰۰ – ۴۴۴
حال فرض کنیم ممیزان مالیاتی در هنگام رسیدگی به دفاتر شرکت A ، بیست میلیون ریال از هزینههای شرکت را غیرقابل قبول تشخیص داده و از هزینههای شرکت حذف کنند. در آن صورت سود شرکت A به ۶۴ میلیون ریال (۲۰+۴۴) افزایش مییابد و در عمل مالیات شرکت۱،۵ برابر میشود و غافل از اینکه ۲۰ میلیون ریال هزینه برگشتی اثر مستقیمی بر میزان درآمد شرکت داشته است که اگر آن هزینه برگشت شود؛ بنابراین باید درآمد متناظر نیز به شرح زیر محاسبه و کسر شود:
درآمد شناسایی شده پس از برگشت هزینهها
۴۲۲ = ۵۰۰۰ * [ ۴۵۰۰ / (۲۰ – ۴۰۰ )]
میزان تعدیل درآمد : ۲۲=۴۲۲-۴۴۴
همانگونه که ملاحظه میشود اثر برگشت هزینهها بر درآمد بیش از هزینههای برگشتی است و در آن صورت به لحاظ مالیاتی سود مشمول مالیات از ۴۴ میلیون ریال به ۲۲ میلیون ریال کاهش میباید.بنابراین اگرسازمان امور مالیاتی چنین تاثیری را نادیده انگارد، به میزان هزینههای برگشت شده سود شرکت را افزایش داده است.
در حالی که درآمد واقعی یک پروژه در پایان پروژه مشخص میشود و درآمدهای شناسایی شده در طول دوره اجرای پروژه همیشه بر مبنای برآوردها انجام میشود و این برآوردها به دلایل مختلف از جمله تورم، نوسانات نرخ ارز، هزینههای پیشبینی نشده و… همیشه دستخوش تغییر بوده؛ بنابراین بسیار اتفاق میافتد که پروژهای در سالهای اول کار دارای سود بوده و مالیات آن هم پرداخت شده است؛ ولی درنهایت به دلایل بالا به زیان منتج شده است.
فروش : در مشاغل عادی، فروش یکی از مواردی است که در نرم افزار حسابداری محاسبه می گردد. به طور معمول چند دسته کالا برای فروش وجود دارد. در حسابداری پیمانکاری، طیف بیشتری از موارد هستند که باید مورد بررسی قرار گیرند.
هزینه کالای فروخته شده : در مشاغل عادی هزینه کالای فروخته شده به راحتی در حسابداری ثبت می شود. در حسابداری پیمانکاری، این کار به همین سادگی نمی باشد. باید هزینه های کارهای مستقیم و غیرمستقیم محاسبه شده سپس هزینه ی اصلی کالای فروخته شده اعلام گردد و در حسابداری ثبت گردد.
مخارج : هزینه ها در مشاغل عادی، تمایز بین هزینه کالاهای فروخته شده و سربار کاملا واضح است، اما در حسابداری پیمانکاری این چنین نیست. بسیاری از مواردی که در دیگر مشاغل در زمره هزینه های سربار محاسبه می شوند ، در حسابداری پیمانکاری جزو هزینه های فروخته شده محسوب می شوند، زیر مستقیما به پروژه مشتری ارتباط دارد.
محاسبه سود و زیان: در مشاغل عادی، ارتباط مستقیمی بین درآمد و هزینه ها وجود دارد که اینکار محاسبات را بسیار ساده تر می نماید اما در حسابداری پیمانکاری، نیازهای پیچیده ای وجود دارند و به انواع هزینه ها مرتبط هستند.
حسابداری پیمانکاری به طور قابل توجهی پیچیده تر از حسابداری شخصی در بسیاری از مشاغل دیگر است. در حسابداری پیمانکاری باید حسابدار هزینه ها را طبقه بندی نموده، آنها را تخمین زده و ثبت نماید. بدین ترتیب است که پیمانکار می تواند تشخیص دهد که یک پروژه برای او سودآور است یا خیر و با دیدی باز در مناقصه شرکت نماید. نحوه صدور صورتحساب به صورت دقیق برای مشتریان از جمله موارد مهم در حسابداری پیمانکاری می باشد.
در حسابداری پیمانکاری نیز مانند دیگر شاخه های حسابداری ، باید گزارش های منظمی به مدیریت ارائه شود، حتی شاید در این نوع از حسابداری لازم باشد که به طور روزانه گزارش هایی از حسابداری پیمانکاری گرفته شود. حسابداران باید گزارش ها را به طور مرتب ارائه نمایند که البته اینکار بسیار وقت گیر می باشد .
پیشرفت های فناوری، باعث شده که نرم افزارهای مختلفی به کمک حسابداران بیایند. نرم افزارها قادر به انجام تمام محاسبات و ورود تمام اطلاعات لازم نیستند، این باعث می شود که دقت حسابداری پایین بیاید. این امر به ویژه در حسابداری پیمانکاری به شکل واضحتری دیده می شود. حسابداری پیمانکاری فقط یک سری بدهکاری و بستانکاری نمی باشد، بلکه سیستمی است برای مطابقت درآمدها و هزینه ها که برای هر قرارداد پیچیدگی های خاصی دارد.
قراردادهای پیمانکاری از نظر اندازه پروژه بسیار متفاوت می باشند و همین باعث می شود که هزینه ها با درآمدها مربوطه مطابقت نداشته باشند. به دلیل ماهیت معاملات انجام شده توسط پیمانکاران، هزینه کار یک روش استاندارد در کلیه روش های حسابداری پیمانکاری می باشد. هزینه کار نیازمند تخصص کلیه هزینه ها و درآمدهای مستقیم و غیرمستقیم هر قرارداد می باشد. هزینه کار ، باعث می شود دیگر محاسبات در حسابداری پیمانکاری آسانتر گردد.
مبنای نقد ساده ترین روش حسابداری می باشد. ثبت درآمد هنگام دریافت و ثبت هزینه هنگام پرداخت که مبنای نقدی نامیده می شود. اما در حسابداری پیمانکاری این موضوع کمی متفاوت می باشد، درآمد در هنگام دریافت وجه ثبت می شود و هزینه ها باید به طور یکنواخت در طول دوره اعمال شوند.
در حسابداری پیمانکاری از روش درصد تکمیل استفاده می شود تا سود ناخالص را در هر دوره بتوانند تشخیص دهند. برای تعیین سود یا ضرر یک پروژه در حال انجام، کل هزینه هایی که تا کنون انجام شده است و کل هزینه هایی که تخمین زده شده است باید برهم تقسیم نمود.
اگر در پروژه ها و قراردادهای پیمانکاری که تخمین زده می شود کمتر از دوسال به طول بینجامند، روش قرارداد تکمیل شده برای حسابداری پیمانکاری استفاده می شود. در این روش پیمانکاران تمام هزینه پروژه را سرمایه گذاری می نمایند.در این روش هزینه ها به عنوان دارایی در ترازنامه ثبت می شوند. درآمدهای دریافت شده نیز به ترازنامه به عنوان بدهی ثبت می گردند. با تکمیل قرارداد، و شناسایی کامل درآمد و هزینه ها، تمام امور به صورت صحیح و مناسب از ترازنامه استخراج شده و در دفتر ثبت می گردد.
در پروژه های پیمانکاری ، یکی از مهمترین نکات، حسابداری پیمانکاری می باشد. حسابداری پیمانکاری با تخمین هزینه ها و درآمدهای ناشی از یک پروژه می تواند نقش مهمی را در انتخاب پروژه برای پیمانکار بازی کند. پیمانکاران برای حضور در مناقصه باید بتوانند تخمین دقیقی از میزان سودآوری پروژه داشته باشند تا بتوانند به طور مناسب در مناقصه شرکت نمایند. بعد از قبول پروژه نیز ، تعیین دقیق مبلغ سود و زیان در حین پروژه از مهمترین کارهایی است که حسابداری پیمانکاری برای کمک به پیمانکاران انجام می دهد.